0
Cắn đuôi là một vấn đề đã được biết đến rộng rãi trong ngành chăn nuôi heo vì nó vừa gây tổn thất kinh tế vừa ảnh hưởng đến phúc lợi động vật (Schrøder-Petersen & Simonsen, 2001). Bên cạnh việc là dấu hiệu cho thấy đàn heo đang trong tình trạng stress, hành vi cắn đuôi còn gây ra đau đớn và stress cho chính con vật bị cắn, đồng thời có thể dẫn đến nhiễm trùng và phát sinh bệnh. Tình trạng này cũng kéo theo thiệt hại kinh tế do phải sử dụng thuốc điều trị, giảm tăng trọng và làm giảm giá trị thân thịt (Arnott và cs, 2014).
Từ góc độ hành vi học, cắn đuôi được xem là một hành vi bất thường, có tính tự phát và xảy ra không thường xuyên và khó dự đoán, với các yếu tố nguy cơ liên quan cả đến môi trường sống lẫn đặc điểm cá thể của heo (Ursinus và cs., 2014).
Nhìn chung, hành vi cắn đuôi được khởi phát dựa trên hai khái niệm chính (Valros A., 2017):
- Nhiều yếu tố nguy cơ làm gia tăng mức độ stress ở vật nuôi.
- Mức stress cao ảnh hưởng đến nhiều hệ thống động lực khác nhau, bao gồm cả hệ thống điều khiển hành vi thăm dò, hành vi xã hội, hành vi ăn uống và điều hòa thân nhiệt.
Cụ thể hơn, ba nhóm động lực thúc đẩy hành vi cắn đuôi đã được xác định, mỗi nhóm tương ứng với một kiểu hành vi riêng biệt (Taylor và cs, 2010):
- Theo hai giai đoạn (two-stage pattern)
- Bộc phát – mạnh bạo (sudden-forceful pattern)
- Ám ảnh/ lặp đi lặp lại (obsessive pattern)
Kiểu hai giai đoạn
Đây là mô hình hành vi cắn đuôi được nghiên cứu nhiều nhất và bao gồm hai giai đoạn: giai đoạn đầu là giai đoạn chưa gây tổn thương, còn các tổn thương thực sự xuất hiện ở giai đoạn sau. Ban đầu, một con heo dùng miệng để thao tác (mút, cắn nhẹ) vào đuôi của con khác mà không gây tổn thương hay làm cho con bị thao tác phản ứng lại (giai đoạn “đuôi trong miệng”). Nếu hành vi này tiếp diễn, những vết trầy xước hoặc thương tích (có thể nghiêm trọng) sẽ hình thành, gây chảy máu, và lúc này con bị cắn sẽ bắt đầu có phản ứng tránh né.
Nguyên nhân chủ yếu của kiểu hành vi này được cho là thiếu vật liệu thích hợp để heo thể hiện hành vi thăm dò, dẫn đến việc chúng chuyển sang khám phá đuôi của các con heo khác cùng chuồng như một “vật liệu” duy nhất có sẵn. Việc cung cấp đồ chơi hoặc vật liệu làm phong phú môi trường sống được xem là một chiến lược phòng ngừa hữu hiệu, mặc dù mức độ hiệu quả trong các trường hợp hành vi cắn đuôi đã bắt đầu vẫn chưa rõ ràng. Ngoài ra, cũng nên tách riêng cá thể có hành vi cắn khỏi đàn để ngăn ngừa hậu quả nghiêm trọng hơn.
Kiểu hành vi bộc phát - mạnh bạo
Đây là kiểu hành vi ít được nghiên cứu hơn và thường được mô tả như một dạng ăn thịt đồng loại. Hành vi hung hăng này thể hiện qua một cú cắn bất ngờ và dữ dội, dẫn đến tổn thương đuôi ngay lập tức và gây phản ứng rõ rệt từ con bị cắn.
Nguyên nhân chính trong trường hợp này dường như là do thiếu tiếp cận với nguồn lực, chẳng hạn như không gian sống, khu vực nằm nghỉ, thức ăn, nước uống và vật liệu làm phong phú môi trường sống. Do đó, chiến lược phòng ngừa là giảm sự cạnh tranh đối với các nguồn lực này. Ngoài ra, trong một số trường hợp, việc loại con heo cắn khỏi đàn có thể là biện pháp hợp lý.
Video 1: Để tránh kích hoạt kiểu hành vi đột ngột – mạnh bạo, điều quan trọng là phải đảm bảo tất cả heo đều có thể tiếp cận các nguồn tài nguyên, ví dụ như cung cấp đủ không gian máng ăn cho từng con.
Kiểu hành vi ám ảnh
Kiểu hành vi thứ ba xảy ra khi một con heo liên tục cắn và kéo đuôi của con khác, khiến con bị cắn phản ứng lại. Con heo cắn thể hiện hành vi này một cách lặp đi lặp lại và liên tục tìm đuôi để cắn, thể hiện đặc điểm hành vi có tính ám ảnh. Nguyên nhân hiện chưa rõ, nhưng có thể liên quan đến các đặc điểm nội tại của cá thể, chẳng hạn như quá trình chuyển hóa protein hoặc tình trạng sức khỏe của chính con cắn (Czycholl và cs., 2023). Việc cắn có thể được giảm thiểu bằng cách xác định và loại những con heo có xu hướng này.
Video 2. Hành vi ám ảnh dường như liên quan đến đặc điểm cá thể, do đó giải pháp là loại bỏ những con heo cắn
Một số nhà nghiên cứu còn xác định được kiểu hành vi thứ tư, được đặc trưng bởi một sự kiện đột ngột gây tổn thương nhẹ đến nặng ở đuôi, lan nhanh trong và giữa các ô chuồng. Kiểu này dường như có liên quan đến những thay đổi đột ngột trong môi trường, ví dụ như thức ăn hoặc nhiệt độ, vì vậy nên tránh để phòng ngừa hiện tượng này (Valros A., 2018).
Bất kể kiểu hành vi nào, rõ ràng là heo có xu hướng bị thu hút bởi máu (mặc dù có sự khác biệt cá thể lớn), điều này lý giải vì sao chỉ một vết thương nhỏ cũng có thể làm tăng động lực cắn, kể cả ở những con heo không gây ra vết thương ban đầu (Fraser, 1987). Ngoài ra, hành vi bắt chước, vốn là một phần quan trọng trong quá trình học hỏi của heo, cũng góp phần lan truyền hiện tượng này.
Hiểu được kiểu hành vi là điều quan trọng để xác định biện pháp can thiệp phù hợp. Việc cung cấp vật liệu để heo gặm nhấm, giảm cạnh tranh về thức ăn và không gian, và trên hết là can thiệp sớm ngay khi phát hiện hiện tượng cắn đuôi là những yếu tố then chốt giúp kiểm soát hiệu quả vấn đề.