Bệnh hồng lỵ heo: kẻ thù cũ nhưng mới

Ngành chăn nuôi heo hiện đại, với sự thay đổi về di truyền, quy định quản lý, xu hướng xã hội và việc cắt giảm sử dụng kháng sinh, đã trở nên phức tạp hơn và phải đối mặt với những thách thức mới ngày càng khó giải quyết.

Các bệnh đường tiêu hóa ở heo vốn trước đây được xử lý riêng lẻ, tập trung vào từng mầm bệnh cụ thể, nay đã hình thành một phức hợp bệnh tiêu hóa trên heo (porcine digestive complex) cần được kiểm soát đồng bộ từ nhiều góc độ khác nhau.

Nếu các rối loạn tiêu hóa không được kiểm soát tốt trong giai đoạn cai sữa sớm, chúng sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho sự cộng hưởng của nhiều mầm bệnh đường ruột trong giai đoạn nuôi thịt, điển hình như Brachyspira và Lawsonia (Bảng 1). Trong số này, bệnh lỵ heo (swine dysentery) hiện đang được xem là vấn đề đáng lo ngại nhất (Hidalgo và cộng sự, 2010).

Bảng 1. Các tác nhân được xác định trong nhiễm trùng hỗn hợp trên các trang trại hoàn thiện có vấn đề về đường ruột (Digespor, 2008-2009) *.

Nhiễm trùng hỗ hợp	Trại (%)
B. hyo + L. intr	25 (11.4%)
B. hyo + B. pilo	2 (0.9%)
B. hyo + S. ent	13 (5.9%)
L. intr. + B. pilo	4 (1.8%)
L. intr. + S. ent	11 (5%)
B. pilo + L. int	4 (1.8%)
B. hyo + L. int + S. ent	8 (3.6%)
B. hyo + L. int + B. pilo	3 (1.3%)
B. hyo + L. int + B. pilo+ S. ent	2 (0.9%)

*Digespor, nhóm nghiên cứu về các bệnh tiêu hóa của INDEGSAL (Viện Phát triển Chăn nuôi và Thú y - Đại học León, Tây Ban Nha).

Loài Brachyspira nào gây ra các vấn đề tiêu hóa ở heo?

B. hyodysenteriae là tác nhân kinh điển gây bệnh lỵ heo (swine dysentery) và hiện vẫn là loài phổ biến nhất ở Liên minh châu Âu. Trong khi đó, B. hampsonii được phát hiện trong thập kỷ vừa qua, lại lây lan rộng rãi ở các trang trại Bắc Mỹ. Một xoắn khuẩn khác, B. suanatina, có thể phân lập từ gia cầm, đôi khi cũng được tìm thấy ở các trang trại có triệu chứng lỵ heo (Burrough ER, 2016) nhưng âm tính với các xoắn khuẩn khác, Lawsonia hoặc Salmonella.

Ngoài ra, còn có các loài Brachyspira yếu gây tan huyết, trong đó một số liên quan đến viêm đại tràng (B. pilosicoli), một số có thể có hoặc không gây bệnh đường ruột (B. intermedia, B. murdochii), và một số hầu như không gây bệnh (B. innocens) (Carvajal et al., 2019).

Vì sao bệnh lỵ heo hiện nay lại là vấn đề phức tạp trong kiểm soát?

Các yếu tố chính gồm có:

• Liều lây nhiễm rất thấp
• Thời gian đào thải mầm bệnh kéo dài
• Tác nhân có sức đề kháng cao trong môi trường
• Sự tồn tại của các vật chủ trung gian sinh học và dụng cụ mang mầm bệnh (fomites)
• Việc siết chặt sử dụng kháng sinh trong kiểm soát bệnh

Tất cả các yếu tố này khiến trang trại dễ bị tái nhiễm, nhiễm khuẩn mạn tính sau đợt bùng phát đầu tiên, và dẫn đến công tác kiểm soát – thanh toán bệnh trở nên cực kỳ phức tạp.

Hiện nay, tỷ lệ mắc bệnh lỵ heo trong ngành chăn nuôi heo Tây Ban Nha vào khoảng 20%, với mức độ biểu hiện lâm sàng khác nhau, và tác động kinh tế đến năng suất chăn nuôi là rất đáng lo ngại.

Bệnh có thể biểu hiện ở ba thể: tối cấp, cấp tính hoặc mạn tính, tùy thuộc vào các yếu tố như mức độ nhân lên và lây lan của mầm bệnh, cũng như khả năng định cư của vi khuẩn Brachyspira trong đường ruột.

Sự xuất hiện của mất cân bằng hệ vi sinh ở các mức độ khác nhau, chế độ dinh dưỡng hoặc cách quản lý cho ăn, chất lượng nước uống, cùng với các yếu tố stress (môi trường, dinh dưỡng, quản lý, v.v.) sẽ quyết định mức độ biểu hiện của bệnh và tác động kinh tế mà nó gây ra (nếu có):

• Thể cận lâm sàng có thể làm giảm năng suất ở các mức độ khác nhau, hoặc đôi khi hầu như không gây ảnh hưởng đáng kể.

• Thể lâm sàng thường diễn tiến nặng, với tỷ lệ chết tăng, tỷ lệ mắc cao, heo suy kiệt rõ rệt, thời gian trống chuồng kéo dài, tăng chi phí điều trị và cân đối thuốc kháng sinh, dẫn đến tổn thất kinh tế có thể lên tới 15 euro/con.

Vào giữa thế kỷ XX, các biện pháp phòng chống chủ yếu dựa vào thời gian ngừng nuôi để vệ sinh trống chuồng và vệ sinh sát trùng triệt để.

Vào cuối thế kỷ 20, các chương trình loại trừ bệnh chủ yếu dựa trên việc điều trị kháng sinh kéo dài, vệ sinh và khử trùng triệt để, cùng với chương trình kiểm soát động vật gây hại.

Hiện nay, trong bối cảnh quy định phúc lợi động vật mới, với heo nái nuôi theo nhóm thay vì nuôi riêng lẻ (làm tăng lây truyền ngang trong trại), cùng với giống heo năng suất cao, tiêu thụ và tăng trọng mạnh, hạn chế sử dụng kháng sinh, áp lực nhiễm virus cao hơn, tình trạng kháng kháng sinh gia tăng, và sự xuất hiện của các bệnh tiêu hóa hỗn hợp, việc kiểm soát bệnh và ngăn ngừa lây lan trở nên rất khó khăn và phức tạp.

Thị trường cần hướng đến một cách tiếp cận mới trong kiểm soát bệnh để đạt được hiệu quả tối ưu về năng suất, kinh tế và tính bền vững.

Do đó, chúng ta cần tiếp cận vấn đề một cách toàn diện, cả về thời gian – bởi các bệnh lý đường tiêu hóa ở giai đoạn heo thịt thường bắt nguồn từ rất sớm – lẫn về đa dạng tác nhân gây bệnh, dù trong đó có thể chỉ một tác nhân chiếm ưu thế.

Kết luận

Việc phân tích chính xác và xác định các điểm kiểm soát trọng yếu trong toàn bộ quy trình chăn nuôi – từ giai đoạn heo con theo mẹ đến heo thịt, bao gồm chương trình vệ sinh, khử trùng, quản lý an toàn sinh học, kiểm soát môi trường và dinh dưỡng – sẽ giúp chúng ta xây dựng một chương trình kiểm soát bệnh hiệu quả và phù hợp với mục tiêu sản xuất.

Các chương trình vaccine được điều chỉnh dựa trên kết quả thực tế, chế độ dinh dưỡng hợp lý, sử dụng các giải pháp dinh dưỡng đã được cơ quan thú y cho phép và chứng minh khoa học, cùng với chương trình vệ sinh khử trùng định kỳ được đánh giá ở nhiều khu vực trong trang trại và trong vận chuyển, cũng như kiểm soát chặt chẽ chuột và các vật chủ trung gian khác, sẽ giúp giảm thiểu tối đa việc sử dụng kháng sinh xuống mức thật sự cần thiết, đồng thời tối ưu hóa lợi nhuận trang trại, giúp chúng ta duy trì năng lực cạnh tranh trong một thị trường ngày càng khắt khe (Gómez García M, 2022).