Ca lâm sàng: gãy xương sườn

Giới thiệu

Trường hợp này dựa trên trại nái thương phẩm quy mô 350 nái nuôi theo mô hình từ phối đến xuất chuồng, nằm ở Bắc Ireland.

Heo hậu bị được tự sản xuất tại trang trại. Heo nọc được sử dụng để thí tình. Heo hậu bị và heo nái được phối giống bằng phương pháp thụ tinh nhân tạo (AI) từ một nguồn tinh.

Trang trại mua thức ăn dạng cám tập ăn và thức ăn chuyển tiếp (giai đoạn từ 10-20 kg thể trọng). Tuy nhiên, các khẩu phần thức ăn còn lại đều được trộn tại trang trại.

Lịch sử ca bệnh

Lò mổ đã liên hệ với người chăn nuôi do nghi ngờ có vấn đề về phúc lợi động vật sau khi phát hiện số lượng lớn xương sườn bị gãy đã lành trong quá trình kiểm tra thịt sau giết mổ.

Người chăn nuôi sau đó đã liên hệ với bác sĩ thú y phụ trách trang trại heo để xin ý kiến đánh giá lại, xuất phát từ khiếu nại của lò mổ.

Điều tra

Điều tra lâm sàng

Một chuyến thăm lò mổ đã được thực hiện vào tháng 9 năm 2023 bởi bác sĩ thú y của trang trại. Kết quả đánh giá từ quá trình kiểm tra tại lò mổ được tóm tắt trong Bảng 1.

Bảng 1. Kết quả kiểm tra tại lò mổ.

Tổng heo giết mổ	103
Số lượng heo được kiểm tra	92
Điểm viêm phổi địa phương trung bình	1.3
% Phổi không có tổn thương viêm phổi địa phương	90.2
% Viêm màng phổi	14.1
Điểm viêm màng phổi trung bình	0.4
% Viêm phổi hoại tử	4.3
% Áp xe phổi	4.3
% Viêm màng ngoài tim	5.4
% Đốm sữa	6.5
% Ghẻ	9.8
% Cắn đuôi	0
% Gãy xương sườn	83.7

Có 77 thân thịt được phát hiện có u xương ở phần giữa thân xương sườn (Hình 1 và 2). Con số này chiếm 83,7% tổng số thân thịt được kiểm tra trong đợt kiểm tra tại lò mổ.

Đàn heo đã được kiểm tra lâm sàng tại trang trại. Không phát hiện dấu hiệu què hoặc bất thường rõ rệt nào.

Mật độ nuôi trong khu chuồng đạt các thông số bình thường theo khuyến cáo của Bộ Quy tắc Thực hành được ban hành theo Đạo luật Phúc lợi Động vật (Bắc Ireland) năm 2011.

Tỷ lệ chết từ sau cai sữa đến khi xuất chuồng là 5,2%, trong đó nguyên nhân chính gây chết là do rối loạn tiêu hóa sau cai sữa.

Một con heo thịt chết đã được mổ khám tại trang trại. Các u xương giữa thân xương sườn đã được phát hiện (Hình 3).

Xét nghiệm phòng thí nghiệm

Phân tích sinh hóa được thực hiện trên máu của ba con heo 22 tuần tuổi. Kết quả được tóm tắt trong Bảng 2.

Bảng 2. Kết quả xét nghiệm sinh hóa máu (Các giá trị nằm ngoài khoảng tham chiếu sẽ được in đậm).

	Canxi (mM)	Magie (mM)	Phốt pho (mM)	Creatine Phosphokinase (U/l)	Glutathione Peroxidase (U/g Hb)	Vitamin E (uM)
Heo 1	1.95	1.05	3.42	4956	288	9.1
Heo 2	1.88	1.14	2.74	2828	283	9.8
Heo 3	1.90	1.21	2.58	4579	337	4.8
Giới hạn dưới Giới hạn trên	1.9 2.9	0.5 1.2	1.6 3.4	0 5000		> 2.3

Mô xương (đốt sống và xương sườn) được lấy từ xác của bốn con heo mổ thịt có biểu hiện u xương và được phân tích hàm lượng khoáng chất. Kết quả được tóm tắt trong Bảng 3.

Bảng 3. Kết quả phân tích sinh hóa mô xương (đốt sống và xương sườn) (Các giá trị nằm ngoài phạm vi bình thường sẽ được in đậm).

	Canxi (%)	Magie (%)	Phốt (%)	Tro (%)
Heo 1	22.2	0.58	18.6	23.9
Heo 2	28.5	0.58	19.1	18.6
Heo 3	27.0	0.61	19.2	24.1
Heo 4	32.5	0.83	18.6	27.0
Giá trị bình thường	37 - 40	>0.5	17 - 19	>50

Điều tra dinh dưỡng

Dựa trên các u xương được phát hiện trên xương sườn trong quá trình khám nghiệm sau chết tại trang trại và lò mổ, cùng với kết quả sinh hóa từ Bảng 2 và Bảng 3, khẩu phần ăn đã được kiểm tra lại.

Do gặp khó khăn về tài chính, người chăn nuôi đã không bổ sung premix khoáng vi lượng theo khuyến cáo vào khẩu phần thức ăn trong suốt 6 tháng.

Chẩn đoán phân biệt

Dựa trên tất cả các kết quả điều tra, nguyên nhân nhiễm trùng đã được loại trừ.
Các nguyên nhân khác của u xương giữa thân xương sườn được xem xét ban đầu bao gồm:

• Mật độ nuôi nhốt quá cao: Mật độ nuôi nhốt tại trang trại nằm trong phạm vi yêu cầu tiêu chuẩn.
• Xử lý heo thô bạo tại trại: Heo không bị xử lý thô bạo trong quá trình chăn nuôi. Số lượng heo bị tổn thương xương quá nhiều và không kèm theo vết bầm tím đi kèm, điều này loại trừ khả năng do chấn thương cơ học.
• Vận chuyển thô bạo: Các tổn thương này là mạn tính. Không phát hiện gãy xương mới.
• Thiếu hụt dinh dưỡng.

Chẩn đoán được đưa ra là thiếu hụt dinh dưỡng canxi và phốt pho, dẫn đến quá trình khoáng hóa xương kém, gây ra bệnh còi xương và loạn dưỡng xương dạng xơ ở heo giai đoạn tăng trưởng, dựa trên các kết quả điều tra.

Chương trình điều trị

Hỗn hợp khoáng chất đã được bổ sung ngay lập tức vào khẩu phần thức ăn trộn trên trang trại.

Đáp ứng với chương trình điều trị

Các báo cáo từ nhà máy giết mổ cho thấy số lượng heo có u xương trên sườn giảm rõ rệt sau sáu tuần kể từ khi điều chỉnh lại khẩu phần ăn. Ba tháng sau, trong đợt kiểm tra tiếp theo tại lò mổ, không còn phát hiện trường hợp nào có u xương trên sườn.

Thảo luận

Với các công thức khẩu phần hiện đại, các trường hợp thiếu hụt dinh dưỡng do khẩu phần không đạt chuẩn là khá hiếm gặp. Tuy nhiên, vấn đề có thể phát sinh do bảo quản thức ăn không đúng cách, sai sót trong quá trình phối trộn thức ăn hoặc do các tương tác làm giảm sinh khả dụng của các dưỡng chất đối với heo.

Canxi đóng vai trò trong nhiều chức năng của cơ thể như đông máu, hoạt động cơ và thần kinh, sản xuất hormone, sản xuất sữa, tăng trưởng và phát triển xương. Tuy nhiên, vai trò chính của canxi cùng với phốt pho là tham gia vào quá trình hình thành cấu trúc xương. Canxi chiếm khoảng 38% thành phần cấu tạo xương, trong khi phốt pho chiếm khoảng 20% (Muirhead và cộng sự, 1997).

Theo Banks (1981) và Burkitt cùng cộng sự (1993), xương là một mô liên kết chuyên biệt gồm 65 – 70% muối vô cơ (chủ yếu là tinh thể hydroxyapatite – Ca10(PO4)6(OH)2 – cùng với các nguyên tố vi lượng khác như cation – Mg, Mn, Na,… – và anion – lactate, citrate, carbonate, Cl, F –) và 30 – 35% chất nền hữu cơ (osteoid), trong đó ±90% là collagen type I, còn lại là proteoglycan (chondroitin sulfate & hyaluronic acid) và các protein không phải collagen (osteocalcin, osteonectin, sialoprotein, và các protein khác).

Việc phát hiện nhiều xác heo có u xương ở vùng xương sườn đã dẫn đến việc tiến hành các xét nghiệm hóa sinh và điều tra dinh dưỡng. Kết quả cho thấy, một rối loạn chuyển hóa liên quan đến khẩu phần ăn có thể đã góp phần gây ra vấn đề tại trang trại này, dẫn đến sự khoáng hóa xương kém.

Bệnh còi xương là tình trạng thất bại trong quá trình khoáng hóa xương và sụn tại đĩa tăng trưởng (đầu xương dài) ở heo con đang lớn. Thông thường, phải mất 6 đến 8 tuần các triệu chứng mới biểu hiện rõ rệt và khi đó bệnh đã tiến triển đến giai đoạn không thể hồi phục (Muirhead và cộng sự, 1997). Nguyên nhân phổ biến nhất là do khẩu phần thiếu phốt pho hoặc vitamin D. Thiếu canxi cũng có thể gây còi xương, dù hiếm gặp trong tự nhiên, nhưng chế độ ăn mất cân đối thiếu canxi đã được ghi nhận có thể gây bệnh. Cũng giống như các trường hợp loạn dưỡng xương khác, tỷ lệ canxi : phốt pho bất hợp lý chính là nguyên nhân cốt lõi (Grünberg, 2022).

Heo rất nhạy cảm với bệnh còi xương do tốc độ tăng trưởng nhanh và môi trường nuôi nhốt hiện đại hạn chế tiếp xúc ánh nắng (Dittmer, 2011). Đồng thời, heo cũng dễ mắc chứng loạn dưỡng xơ xương khi có rối loạn chuyển hóa, và tình trạng này có thể xảy ra đồng thời với bệnh còi xương như một phản ứng thứ phát (Thompson và cộng sự, 1989 & Thompson, 2007).

Khoảng giá trị tham chiếu cho phân tích tro xương được xác định là 37 – 39,5% canxi (tính trên tro xương) và 19,6 – 20,6% phốt pho (tính trên tro xương). Tỷ lệ Ca : P trong các mẫu xương được phân tích cho thấy sự mất cân đối. Hơn nữa, tổng lượng tro xương đều dưới 50%. Sự giảm khoáng hóa xương này được cho là nguyên nhân dẫn đến hiện tượng u xương ở xương sườn. Các xét nghiệm khoáng xương trong nghiên cứu của Done và cộng sự (1988) cũng cho thấy hàm lượng canxi và phốt pho thấp hơn mức bình thường. Các chỉ số magie và canxi trong máu vẫn nằm trong giới hạn tham chiếu.

Việc bổ sung hỗn hợp khoáng chất đầy đủ, cân đối vào khẩu phần tự trộn tại trại đã mang lại hiệu quả rõ rệt trong việc chấm dứt vấn đề này.